Geplaatst op door

Aanbevolen hulpmiddelen voor determinatie en bewaring

Een overzicht van materialen en producten die ik gebruik om oude foto’s en documenten te bestuderen, restaureren, bewaren en archiveren.

materialen en gereedschap
Mijn materialen en gereedschap: een selectie.

Zonder deze kan ik niet verder

Een snel lijstje van mijn belangrijkste tools voor dagelijks gebruik:

Geschikt duurzaam materiaal

Het kost behoorlijk wat moeite om geschikt duurzaam materiaal bij elkaar te zoeken. Het mag je documenten niet aantasten, moet minstens zuurvrij zijn, moet lang meegaan en is liefst weer verwijderbaar zonder schade.

Met de materialen die je in de gewone buroticawinkel of supermarkt vindt beschadig je documenten vaak meer dan ze te beschermen of herstellen.

Ik ga regelmatig op zoek naar nuttige en geschikte producten en materialen in het kader van genealogie, archiefopslag, conservatie, restauratie en historisch foto-onderzoek. Ik onderzoek wat het beste product of materiaal is, wat er in archieven en door restaurateurs gebruikt wordt en waar het te koop is.

Handelaars in archiefmaterialen richten zich niet op particulieren. Soms is een btw nr. noodzakelijk, je moet grote hoeveelheden kopen en de verzendkosten zijn hoog.

Hieronder deel ik een lijst van producten en materialen, die ik zelf gebruik en die vlot beschikbaar zijn.

Spaar een lange zoektocht op internet uit en ga meteen op een goede manier aan de slag.

De afbeeldingen sturen je door naar Bol.com of Amazon.de. De Duitse Amazon site is aanbevolen voor aankopen vanuit ons land en in het Nederlands beschikbaar. Er is gratis bezorging boven een bepaald bedrag.

Schrijven

De “inkt” die op een document of foto terechtkomt mag geen invloed hebben op dat archiefmateriaal en moet uitwisbaar zijn.

Zacht potlood. Om op de achterkant van foto’s en documenten te schrijven, bijvoorbeeld voor een referentienummer of andere identificatie gebruik je een zacht potlood. Het is neutraal, inert, duurzaam, drukt niet in, en je kan het zonder veel moeite weer verwijderen met een gom. Hardheid 2B tot 4B is ideaal. Als je echt alleen maar een standaard HB potlood hebt dan gaat dat ook als je er niet op drukt en zacht mee schrijft. Meer over potloden en hardheid.

Glaspotlood. Een potlood waarmee je op plastic, metaal, glas, e.d. kan schrijven is nuttig om bijvoorbeeld te schrijven op de achterzijde van het geplastificeerde fotopapier dat vanaf de jaren 1970 populair is. De Stabilo All potloden zijn daar geschikt voor, het zijn pigmentpotloden die je met een vochtige doek of zelfs met je vinger kan uitwissen. Ze zijn niet overal verkrijgbaar, je moet er wat naar zoeken.

Archivalische inkt. Om zelf iets duurzaams neer te schrijven, op een archiefdoos of -verpakking of eigen creatief werk, kan je ook een pen gebruiken met pigmentinkt die chemisch stabiel, duurzaam, permanent, watervast, kleurecht, sneldrogend en PH-neutraal is. Zoals de Pigma Micron pennen en fineliners, verkrijgbaar in allerlei diktes en kleuren. Ze schrijven niet op plastic. In tegenstelling tot potlood is het niet uitwisbaar, dus zeker nooit gebruiken op het te archiveren materiaal zelf (documenten, foto’s, …)

Gom. Met een gom verwijder je potlood, maar je kan er ook vuiligheid en vegen mee verwijderen. Een goede gom is zacht, schuurt zo weinig mogelijk en laat geen residu achter. De gekende witte “Mars Plastic” Steadler gom (Bol.com) is perfect, hij bevat geen latex of ftalaten.

Waar kopen?

In winkels voor kantoormateriaal, knutselmateriaal, teken- en schildermateriaal, kunstenaarsbenodigdheden.

Opbergen en beschermen

Zuurvrij papier. Gebufferd zuurvrij papier gebruik je om om zelf iets duurzaam op neer te schrijven of af te printen, je stamboomboek bijvoorbeeld. Daarnaast is zuurvrij papier absoluut noodzakelijk om documenten te verpakken en te beschermen:

  • Steek een document tussen 2 vellen zuurvrij papier voor je het in een niet-archiefveilige map of doos steekt,
  • vouw een vel A3-papier dubbel om een A4-map te maken,
  • maak een four-flap,
  • maak een enveloppe,
  • maak een doos.

Je moet niet ver zoeken voor geschikt papier. De volledige Clairalfa-reeks van Clairefontaine voldoet aan ISO 9706 voor permanent houdbaar papier. Voor meer uitleg: Waar koop je gemakkelijk zuurvrij papier?

De links hierboven zijn voor 90g papier, maar ze hebben ook zwaardere papieren. Als je veel zwaarder papier of karton nodig hebt, dan is goed aquarel- en tekenpapier (van 100% katoen) geschikt. Het is veel dikker en duurder dan een ISO-9760-kopieerpapier. Je vindt het, net als zuurvrij karton (museumkarton), bij winkels voor kunstenaarsbenodigdheden.

Zuurvrije documentdozen en mappen. Zuurvrije gebufferde archiefdozen zijn moeilijk te vinden in de gewone handel. Via Histories – zuurvrij materiaal kan je een kleine hoeveelheid bestellen van de grote archiefdozen van het Rijksarchief.

Ik vond ook een online shop Art Salvage met de ideale archiefdozen: ICN3/11 en PAT-tested (dus voor foto’s geschikt).

Voor foto’s en negatieven

ONgebufferd zuurvrij papier en karton, gebruik je enkel voor individuele verpakking (zoals enveloppen of four-flaps) van bepaald soorten foto’s (kleurenfoto, kleurendia, kleurnegatief, albuminedruk, cyanotypie, zoutdruk).
Behalve albuminedruk (de meeste foto’s ouder dan ±1895) en kleurenfoto’s ga je die niet in de gemiddelde familiecollectie aantreffen.
Andere foto’s (klassieke zwart-wit foto, daglichtafdruk) kan je zonder problemen in gebufferd materiaal verpakken.
Ongebufferd materiaal is heel moeilijk te vinden buiten gespecialiseerde handelaars in archiefmaterialen. Als alternatief kan je geschikte plastic hoesjes gebruiken als je de foto’s individueel wil verpakken.

PAT-tested zuurvrij papier en karton. De PAT test (een ISO standaard sinds 2007) verzekerd dat materiaal geschikt is voor archiefopslag van fotomateriaal. Het is een dure test die bovendien in principe voor elke nieuwe batch moet herhaald worden. Dat maakt PAT-tested materiaal vaak erg duur, maar je bent dan wel absoluut zeker dat het geen fotografisch materiaal aantast. Dat wil niet zeggen dat materiaal zonder PAT-test ongeschikt zou zijn, het gaat alleen om die zekerheid, die voor archiefinstellingen natuurlijk heel belangrijk is.
Het is heel moeilijk te vinden buiten gespecialiseerde handelaars in archiefmaterialen. Ik heb er alleen gevonden in het Infinity assortiment van Canson (Amazon), een bekend papiermerk bij kunstenaars. Ze hebben mooie zwarte archiefdozen voor foto’s. Ze zijn gebufferd zuurvrij (ISO 9706) en PAT tested (ISO 18916), dat laatste is een zeldzaamheid om in de gewone handel aan te treffen.

Zuurvrij fotopapier. Dit heb je nodig als je zelf digitale foto’s wil afdrukken om ze op een duurzame manier te bewaren. Het Canson Infinity assortiment (Amazon) is eraan gewijd. Het is zuurvrij (ISO 9706) en Wilhelm Imaging Research gecertificeerd.

Plastic hoesjes en albumbladen. Handig om je foto’s veilig, maar toch zichtbaar, op te bergen. Gebruik niet zomaar de hoesjes en albumbladen voor verzamelaars van postzegels, postkaarten en dergelijke. Vele zijn niet gemaakt van oplosmiddelvrij of zuurvrij plastic. Het mag zeker geen PVC zijn. Als er een plasticgeurtje aan is, dan is dat alvast een slecht teken.
De enige commercieel beschikbare die ik vond zijn de albumbladen/fotohoezen van Herma (Amazon), die zijn PAT tested. Ze zijn niet duur, maar er is weinig keuze in formaten, en ze zijn dubbelzijdig met een ondoorzichtig midden, zodat je de achterkant van foto’s niet kan zien zonder ze eruit te halen.
Als je geïnteresseerd bent in echte archivalische albumbladen/fotohoezen dan ben je aangewezen op leveranciers voor archieven, de meesten leveren niet aan particulieren en de minimum hoeveelheden zijn groot.

Ik koop ze bij Cami – Conservatie & archivering in Oostende. Het zijn de producten van Stouls (van CXD-France / CXD International (UK)). Ik gebruik zelf de producten uit de Timecare serie. De polyester A4 albumbladen (bvb met 8 vakjes waar cartes-de-visites in passen) moet je per 50 stuks kopen. De bijhorende ringmapdozen zijn wel per stuk te koop.

Repareren / creëren

Lijm. Een zuurvrije (PH-neutrale) boekbinderslijm (PVA lijm) heeft een grote kleefkracht en geeft een sterke flexibele verbinding. Ideaal om papier en karton mee te kleven, boeken te herstellen, en knutselprojecten mee te ondernemen. Niet geschikt voor restauratie van een waardevol document want de lijm is niet verwijderbaar.

Let op, niet alle boekbinderslijm is zuurvrij!

Reparatietape. Filmoplast van Neschen, is een duurzame en zuurvrije tape die overal in archieven en voor restauraties gebruikt wordt. De papiertapes zijn “PAT tested (ISO 18916)” dus veilig voor fotografisch materiaal en met water weer te verwijderen.

  • “P” papiertape is heel dun en transparant (23μm, 20g/m2), voor nagenoeg onzichtbare reparatie van papierscheuren, uitgescheurde pagina’s, …
  • “P90” papiertape heeft ± de dikte van gewoon printerpapier (85μm, 50g/m2), goed om zelf verpakkingen van zuurvrij materiaal ineen te knutselen, herstellen van papierranden, inkleven van uitgescheurde pagina’s, bevestiging aan passe-partouts, stofvrij afdichten, …
  • “SH” is een stevige witte zuurvrije textieltape van 170µm dik, voor herstelling van boekenruggen, bevestiging aan passe-partouts, …

Op Amazon.de kan je Filmoplast producten bestellen:

Neschen Filmoplast P90 Reparatietape.

Neschen Filmoplast P dunne transparante Reparatietape.

Kijken en vergroten

Let op met goedkope (Chinese) spullen, zoals “juweliersloupes” van 30x tot 60x. De opgegeven vergroting klopt meestal niet! Dat heb ik zelf met scha en schande ondervonden. Bovendien werkt de LED verlichting al snel niet meer of onbetrouwbaar. Met een bekend merk van optisch materiaal zoals Eschenbach ben je zeker dat je krijgt wat je bestelt.

Dradenteller. 10x vergrotend. Klein en compact, om details op foto’s te bekijken en drukwerkrasters te onderscheiden. Zo’n dradenteller heb ik als kind gekregen van mijn grootvader, om postzegels mee te bekijken. Bvb de Eschenbach dradenteller 10x

Handmicroscoop/zakmicroscoop. 30x vergrotend, met ledlicht. Dit is de vergroting die je nodig hebt om fotografische en fotomechanische drukprocedés te determineren. De Eschenbach 30x is het traditioneel daarvoor gebruikte instrument. Referentieafbeeldingen in de literatuur zijn ook 30x vergroot.

De Carson Microbrite Plus zakmicroscoop, 60x tot 120x vergrotend met ledlicht, is een goed en goedkoper alternatief voor de Eschenbach om fotografische en fotomechanische drukprocedés te determineren. Ik gebruik hem al jaren, naast de Eschenbach.

Meten is weten

Meetlat. De afmetingen van foto’s kunnen een belangrijk element zijn bij de datering ervan. Een metalen meetlat is ook onmisbaar als snijhulp.

Diktemeter/micrometer. Om de dikte van papier en karton te meten, één element om carte-de-visite foto’s te dateren. Ik heb zelf een ander model van dezelfde prijsklasse, dit zou ruimschoots moeten voldoen.

Temperatuur en luchtvochtigheid. Hiermee meet je de basiswaarden voor een goede bewaaromgeving. Een zo constant mogelijke temperatuur en luchtvochtigheid zijn heel belangrijk, plotse grote schommelingen zijn niet goed voor archiefmateriaal en foto’s. Mijn exemplaar is de TFA Dostmann, maar een andere eenvoudige meter voldoet ook. Let alleen op voor de allergoedkoopste, die zijn niet erg nauwkeurig.

Hulpmiddelen

Spatel. Een dunne spatel helpt om foto’s los te maken van die vreselijke albums met zelfklevende pagina’s, of om andere klevende zaken voorzichtig te scheiden. Het is ook een onmisbaar hulpmiddel om foto’s uit carte-de-visite albums te halen en ze er weer in te steken zonder de papieren randjes te scheuren.
Je hebt een metalen spatel nodig met dunne vlakke uiteinden, die gemaakt is voor laboratoriumwerk (micro spatel, laboratorium spatel). Spatels voor cosmetica zijn veel te dik. Bvb. BlueInox micro spatel (Amazon).
Als alternatief zou je een bot en afgerond dun mes kunnen gebruiken.

Snijmat. Een A3 snijmat is een ideaal werkvlak, het beschermt je tafel bij knip, snij en plakprojecten. Ook nuttig om foto’s op uit te sorteren in persoons- of familieverbanden. Je legt de mat met de foto’s gewoon opzij als je je tafel nodig hebt om te eten.

Waarschuwing: een aantal materialen in dit artikel zijn ook voor restauratie geschikt. Moderne restauratieprincipes zijn omkeerbaarheid, minimale ingrepen en herkenbaarheid van die ingrepen.
Ik heb daar wel wat kennis over opgedaan, maar ik ben absoluut geen restaurator.
Let altijd op met pogingen om zelf waardevolle documenten te restaureren. Je brengt zonder het te weten al snel onherstelbare schade toe. Vraag zeker eerst raad aan een erkend restaurator. Zie restauratieloket.be of restauratoren.nl voor een lijst.